Cà phê đặc sản (Specialty Coffee) là gì và vì sao lại đắt?

Trong vài năm gần đây, cụm từ cà phê đặc sản (Specialty Coffee) ngày càng được nhắc đến nhiều trong giới yêu cà phê Việt Nam. Đây không chỉ là một xu hướng mới mà còn là bước tiến quan trọng trong hành trình nâng tầm giá trị hạt cà phê Việt. Nhưng thực chất, cà phê đặc sản là gì và vì sao lại có giá cao hơn cà phê thông thường? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.

1. Cà phê đặc sản là gì?

Cà phê đặc sản (Specialty Coffee) là thuật ngữ dùng để chỉ những loại cà phê có chất lượng hương vị vượt trội, được đánh giá dựa trên tiêu chuẩn khắt khe của Hiệp hội Cà phê Đặc sản Thế giới (SCA – Specialty Coffee Association).

Theo quy định của SCA, một loại cà phê chỉ được gọi là “đặc sản” khi đạt từ 80 điểm trở lên trên thang 100 điểm trong quá trình thử nếm (cupping) do các chuyên gia Q-Grader thực hiện. Việc chấm điểm dựa trên nhiều yếu tố như độ sạch của hương vị, độ ngọt tự nhiên, độ cân bằng, hậu vị và mùi hương đặc trưng.

Điểm đáng chú ý là cà phê đặc sản không chỉ được đánh giá bằng hương vị, mà còn ở toàn bộ hành trình sản xuất, từ vùng trồng, độ cao, khí hậu, giống cây, quy trình thu hoạch và chế biến, cho đến cách rang và bảo quản. Mỗi bước đều được thực hiện tỉ mỉ nhằm thể hiện trọn vẹn đặc tính vùng trồng (terroir) của hạt cà phê.

Tại Việt Nam, khái niệm “cà phê đặc sản” đang dần trở nên phổ biến và được công nhận thông qua các cuộc thi Cà phê Đặc sản Việt Nam tổ chức thường niên. Trong cuộc thi năm 2025, Công ty TNHH Quốc Lộc – Đà Lạt Tự Nhiên đã đạt 82.50 điểm với lô Arabica chế biến Natural lên men vi sinh, được xếp hạng trong nhóm cà phê đặc sản của Việt Nam.

Thành tích này không chỉ phản ánh nỗ lực của một doanh nghiệp cụ thể mà còn cho thấy chất lượng cà phê Arabica Việt Nam đang ngày càng được cải thiện, góp phần nâng cao vị thế của cà phê nước ta trên bản đồ Specialty Coffee thế giới.

2. Quy trình sản xuất cà phê đặc sản

Không giống cà phê đại trà, mỗi hạt Specialty Coffee đều được chăm chút kỹ lưỡng:

Bước 1: Lựa chọn vùng trồng lý tưởng

Cà phê đặc sản thường được trồng ở độ cao từ 1.200 – 1.800m, nơi có khí hậu mát mẻ, đất bazan màu mỡ như Đà Lạt, Cầu Đất, Lâm Đồng. Môi trường này giúp hạt cà phê phát triển chậm hơn, đậm đặc dinh dưỡng và hương thơm tinh tế.

Bước 2: Thu hoạch chọn lọc bằng tay

Chỉ những quả cà phê chín đỏ 100% mới được hái thủ công. Việc này đảm bảo độ đồng nhất về hương vị và tránh vị đắng chát từ quả xanh hoặc hư.

Bước 3: Chế biến cầu kỳ

Các phương pháp như Natural (tự nhiên), Honey được áp dụng cẩn trọng. Mỗi phương pháp mang đến hương vị khác nhau: từ trái cây rừng, mật ong đến chua thanh, hậu ngọt dịu.

Ví dụ, dòng A TỴ NÚI MIN – Arabica Natural Fermentation 1650m của Quốc Lộc Coffee có hương dâu rừng, siro mật, vị chua nhẹ, ít đắng, là minh chứng cho sự tinh tế trong kỹ thuật chế biến.

Bước 4: Rang và thử nếm (Cupping)

Quá trình rang được kiểm soát nghiêm ngặt ở mức vừa (Medium Roast) nhằm giữ lại trọn vẹn hương vị tự nhiên. Sau đó, hạt được chuyên gia thử nếm (Q-Grader) đánh giá để xác định điểm số Specialty.

3. Vì sao cà phê đặc sản lại đắt?

Giá của cà phê đặc sản thường cao gấp 3–10 lần so với cà phê thương mại. Dưới đây là những lý do khiến nó “đắt xắt ra miếng”:

• Chất lượng vượt trội: Mỗi hạt đạt tiêu chuẩn cao về độ sạch, hương vị và nguồn gốc rõ ràng.

• Quy trình tỉ mỉ: Từ thu hoạch chọn lọc, sơ chế đến rang đều thủ công, đòi hỏi tay nghề và thời gian.

• Sản lượng giới hạn: Chỉ khoảng 5–10% tổng sản lượng cà phê toàn cầu được xếp vào loại “Specialty”.

• Giá trị trải nghiệm: Khi thưởng thức, người dùng cảm nhận được sự tinh tế,  từ vị chua trái cây, ngọt hậu vị, đến mùi thơm phức hợp khó quên.

• Tác động bền vững: Nhiều nhà sản xuất cà phê đặc sản chú trọng đến phát triển bền vững, công bằng thương mại (Fair Trade), giúp nông dân được trả công xứng đáng.

4. Cà phê đặc sản – Niềm tự hào mới của cà phê Việt

Việt Nam từ lâu đã nổi tiếng là một trong những quốc gia xuất khẩu cà phê lớn trên thế giới, đặc biệt với giống Robusta. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, phân khúc cà phê đặc sản (Specialty Coffee) đang dần khẳng định vị thế mới, khi nhiều nông hộ và doanh nghiệp Việt đầu tư nghiêm túc vào giống Arabica và quy trình chế biến chất lượng cao.

Những vùng trồng như Đà Lạt, Cầu Đất, Sơn La, Kon Tum hay Đắk Lắk đã trở thành trung tâm phát triển cà phê đặc sản nhờ điều kiện tự nhiên lý tưởng và sự am hiểu về kỹ thuật canh tác bền vững.

Sự xuất hiện của các chứng nhận “Cà phê đặc sản Việt Nam” qua các cuộc thi quốc gia đã giúp nâng tầm hạt cà phê Việt, khẳng định rằng Việt Nam không chỉ mạnh về sản lượng mà còn có thể tạo ra sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế.

Việc hướng đến cà phê đặc sản không chỉ mang ý nghĩa về kinh tế mà còn thể hiện sự chuyển mình của ngành cà phê Việt Nam. Từ “sản xuất đại trà” sang “sản xuất chất lượng cao”, tôn vinh giá trị của người nông dân và góp phần phát triển văn hóa thưởng thức cà phê tinh tế hơn trong nước.

5. Kết luận

Cà phê đặc sản (Specialty Coffee) không đơn thuần là một loại cà phê “đắt tiền” mà là biểu tượng của chất lượng, tâm huyết và nghệ thuật trong từng hạt. Giá trị của nó nằm ở sự khác biệt về quy trình, trải nghiệm và ý nghĩa nhân văn mà nó mang lại.

Nếu bạn là người yêu cà phê thật sự, hãy thử một tách Arabica Đà Lạt đến từ Quốc Lộc Coffee để cảm nhận hương vị nguyên bản của đất trời Việt Nam trong từng giọt cà phê tinh khiết.